Hruaitu, Hruaimi le Buaibainak - Mai Esther Dimte (HLD)

Leaders think and talk about the solutions. Followers think and talk about the problems. Hruaitu pawl nih cun buainak a um tikah zeitinseh kan tthat ter lai ti an ruat lio ah hruaimi pawl nih cun cui buainak lawng an ruat ih a kong an ceih tiah Brian Tracy nih a ti. A sim mi hi ka hmuh ve lengmang mi le ka ton ve lengmang mi an si. Ka ruah ve dan cu thuhla buainak a um tikah hruaitu le hruaimi nih culawnglawng sim le rel si lo in a rang kho bik in cui buainak cu thuttha suak kho ding in kan tawlrel khat awk a si tin ka ti. Hruaitu nih a kuttang minung pawl mawithau lo tuk in soiselnak le dohdalnak an ton tikah kutsih in a to men awk a si lo bantuk in rianttuan pit hawi dang khal nih an tuah awk a si ve hlei lo. Rianttuan khat nak hmun ih buainak a um tikah hruaitu zaten le hruaimi zaten rualrem ten le thinsau ten cui buainak cu a ran nak kho sung in kan rem ter lawnglawng ah kan sullam a tluang lai. Cutikah kan kut tangah mi nih rianttuan an huam lai ih kan mah thawn rianttuan khat tu si khal a nuam an ti lai. Rianttuan tu an ii nuamh ahcun an rian hma a kal ih ruahnak ttha le ruahnak thar tampi an suahpit kho ih an tuahsuak kho fawn.

Hruaitu kan si ah simaw, hruaimi kan si ah simaw kan rian hi zeiseh a si? Khoi hmun ah seh kan dir? Au lam ah seh kan ttan? …tbt pawl kan ii fian lawnglawng ah lungrualten lam hlat pi ah kan kal khat kho lai. Cuti si lo in a duh mi nih simrel hni sehla a duh mi nih ngai hni seh tin kan kutsung ah a um mi kan power hman zia thiam lo in dung kan sit hni men a si ahcun a tuan ah maw a tlai ah simaw an kan kaltak te lai. Hruaimi nih pakhat le pakhat kar lak ah a si kho sung in a tlawm bik in buaibainak suah pit tu si ii zuam ding. Buaibainak suahpit tu si kho khi hawi bangh a si lo ih hawi hlei ih fim khal a si fawn lo. Kan hmai ahcun mi nih kan tthat nak lawng an sim ih an kan porh lengmang ko lai nan kan dung ahcun kan tthat lo nak thu sim dingah an nazi tampi an hmang siang tihi kan ii fian a hau. Hruaitu kan si ah, hruaimi kan si ah, mi zeizei kan si ah siseh kan theih mi thu lengah pakhat hmanh porh bet lo ding le simrel sin lo ding hi kan ii ralrin ding a thupi taktak mi a si. Hihi thei lo in kan duh hmasisawk in thu kan sim le kan va porh bet tikah a huaha lo in buaibainak a suak. Cui buainak a suak tikah a thei lo le a sim lo bangten daiziar in kan um men tikah a rak thei tu ih thinhonnak meisa a hlio ter sinsin. Pupa nih “mi thusimh le ar hma cuk” an ti kha kan rak thei ttheu lo. Buaibainak ih a tam deuh cu a phi ai zul cih ringring mi a si. Cui a phi cu au hnen ah a um ti khal theih dih cia mi a si ko nan mi pakhat kan rem lo ruangah simaw, kan nahneih ruangah simaw, mualpho hni seh ti kan duh ruangah simaw tin a ruang a phunphun ruangah a phi a nei tu hnen ah thuhla tiang lo in zapi zaraan nih duh poh in simrel a si theu. A cung ih kan sim cang bantuk in buaibainak kong a simrel tu cu hruaimi pawl an si ih buainaknak sung in a ran nak in remdaihnak suak ding in a tawlrel tu cu a hruaitu kha an si. Kan nih teh zeibantuk hruaitu seh kan si ih zeibantuk hruaimi seh kan si ve ti kan i cekfel a hau. Hruaitu pitling nih cun amah mual a pho bantuk in midang mual an pho ve ding a duh lo ruangah a si kho sung in an hmin khal langh ter lo in a huhphenh sak hni theu. An simrel mi le an thil tuah mi khal a huhphenh sak hni theu. Minih cutin an in ti khatin an in ti tiah khal thusia mi a va sim sal dah lo. Mi nih an rak simh mi khal a va suah hni sal dah lo. Mi pakhat hi kan thinlung sung ngaingai in kan duhdawt le a zawn kan ruat a si ahcun va relsiat cu sim hlah mi nih an relsiat hmanh ah kan huhphenh sak lehlam ttheu. Ralhnuam tuk le ttihhrut tuk ih um cu mi nih zomhtaih nak le lu cung ah ek thawh tuar nak a si. Minih a si lo tuk in puh le mawhphurh na ton tikah poisa lo tuk in na um men awk a si lo. Lethnu ah khabantuk puhmawhnak a um sal lo nak dingah atu in nai ralven cia a hau. Thilsining na sim huam lo le na sim duh lo a si ahcun nangmah le nangmah phuhrun nak na nei tinak a si lai. Hruaitu kan si ah siseh, hruaimi kan si ah siseh kanmah le kan pawlkomh karlak ah tthathnemnak a suahpit lo mi thuhla tuah hi hrial cang uhsila mi thusim sin mi khal a zaten va zumh ttheh hmang hlah uhsi! Kan minung hawi pi siatni tthatni an ton caan ah kan awkam zaang in thuhla thanh le thawngvang deih cak uhsila mi kong thawn pehpar in kan kaa rit sehla a si kho sung in kan mai hna sung in eh ter thiam ii zir cio uhsi! An kan dawtu nih kan tthat nak an sim lai ih cam a ttul caan ah an kan cam lai ih thilsining an kan simh lai. Sihmanhsehla an kan daw lo tu nih cun kan siat nak an sim lai ih kan thil tuah mi poh an kan soisel lai. Cucu vuleicung dan a si. Akarlakah a um mi nang le kei nih kan theih mi thu vialte hi kan hngilh colh ding a ttha mi le kan cinken ding a ttha mi thleidan kan thiam a hau. Thu tuah tu si lo in thuremh tu si ii zuam uhsi! Mi mualpho ter tu si lo in mi huppheng tu si ii zuam uhsi! Mi va rel lengmang tu si lo in mi thazaang va petu si hoi ii zuam uhsi!

Hruaimi nih zawn kan lun le thusimh kan ngai ahcun hruaitu cah rian a ol ter ih tha khal a thawh ter. Cubantuk thotho in hruaitu khal nih kan mipi pawl le kan rianttuan pit mi pawl ih duhnak hi zeiseh a si timi theihsak in le an harsatnak (struggles) pawl hi zeiseh an si timi theih sak in kan hruai hni ahcun zawn a lung mi le thusimh a ngai mi an si zia kan hmuh lai ih hruai le riantuan pit an nuam ngaingai lai. Buaibainak kong maw kan simrel lengmang hrih lai cui buaibainak seh a ran nak in kan remhtthat lai? Duhhrilnak cu kanmai hnen ah a um. Nitinten a ttha mi duhhrilnak tuah kho tu si ringring ding in Bawipa nih fimkhurnak ten dunghmai zohthiamnak le thuruat kho nak thlasuah kan pe cio hram ko seh! 

Mai Ni Mawi Sin Interview - Mai Esther Dim (HLD)

Ramthlo mi tampi nih cathiam lam in kan theih mi Mai Ni Mawi Sin, B.Com, BARS, LCCI degree le certificate pawl a ngah tu, atu ah Hakha GRET INGO ah Finance Manager a ttuan lengmang lio tu a si. Hngaksiat ten nu le pa ttihzah ngaingai tu le upa saya te ih thusimh ngaitu a si lengah Pathian duh em em tu a si fawn. Tuisun ni ah kan khua kan ram nih kan zohsun ngaingai mi cataang nei le rank sang lengfa kan neih sun a si. Amah thawn thuruahnak kan neih mi cu a tanglam ah rak siar ve in thazaang rak la ve cio hram uh! Mino, hngaksia, lengfa, tlangval, upa le tar ti lo, nu le pa le pawl tiang in kan zir kho dih ding mi ruahnak le thazaang an kan pek nak hi nan hmuh lai.

Hminsin: Thudeihtu: Hrang Lian Dim (HLD) le thulettu: Ni Mawi Sin (NMS)

HLD:      Na hmin, na nu le pai hmin?

 NMS: Ka hmin cu Ni Mawi Sin a si ih Ka nu le pai hmin cu Pu Bawi Pian le Pi Sui Cer an si.

HLD: Unau paziat seh nan si ih nang a paziat nak seh na si?

 NMS: Unau paruk kan si ih kei hi a pathumnak ka si.

HLD: Vuleicung ah au seh na uar cem ih ziah seh na uar cem?

 NMS: Mother Teresa hi ka uar ngaite. Ziah  ti ahcun a nih hi a nunsung vialte ah Pathian cah le midang caah thahnem in le nunman nei in a nung ka ti.

HLD: Nan rian umtuning tawifamkim in nan kan sim kho lai maw?

 NMS: Kei ka rian ttuannak hi GRET INGO ah a si ih France (Pintit) pawl ih tharthawh mi a si. Ram sawmthum hrawngah rian an ttuan ih kawlram khal aitel ve. Kawlram sung ahcun laitlang, Dryzone le Delta ah hin rian an ttuan. Laitlang ahcun kum1995 hrawngin rian ttuan thok a siih Falam, Hakha,Tedim,Thantlang le Tonzang peng pawlah rian kan ttuan. GRET tangah hin phunhnih in rian kan ttuan ih, cinthlaknak lamthawn pehparin thilri in bomhnak le cuthawn pehparin simhzirhnak pawl ai tel. A dang pakhat cu khuatelei le khuasung thawn ai hlat deuh nak veng pawl ah nuncan  khuasak thansonak dingah riantuan a duh ko nan tangkazin harsa mi pawlkha amahkhan thilri hau loin tangka coihnak le khuasak tintuk dan simzirh nak hi kan tuan mi a si ve. Khua 150 lenglo ah rian kan ttuan.

HLD: Na hngaksiat lio ih na sunmang le a tui na dirhmun ai kaih maw?

NMS: Ka hngaksiat lio ahhin sibawi si ka rak duh ngaite. A si kho sungin cun kai zuamih Laitlang dir hmun incun kahmat nih a rak phan konan remrel lonak tete ruangah karak kai kho lo. Ka hngaksiat lioih ka sunmang le tui ka dirhmun cu ai kaih ciah lo nan Pathian nih hin ka caah a thabik in khua a khansak mi a si tin kai ruah ko. A si kho tawkin i zuam sin lengmang a hau ko.  

HLD: Au hmanh ih lon kho nawn lo mi “kei mai ta” bak a si ti tu na nei cang maw?

NMS: Hi hi cu nangmah lawng kan simh hau te men lai he..he...

HLDS: Na saduhthah innsungkhar zeibantuk seh a si?

NMS: Ka saduhthah mi innsungkhar cu Pathian a ttihzahmi, duhdawtnak, i theihthiamnak thawn a khat mi, midang ih zontthimhtlak mi le khua le ram caah a tthahnem mi innsungkhar si ding hi a si ko.  

HLD: Nan zung lam ih tawlrelnak in Italy ram, Turin khua ah training nava kai tiah thawng kan theih. Zei training cem seh a si ih niziat seh nan rauh? Kawlram in paziat seh kal?

NMS: Kan training kai mi hi kan rian thawn pehtlai deuh mi cu asi ih Boulder Microfinance Training program ti a si. Zarhthum sung kan kai. Kawl ram incun kan mah GRET zung in minung pathum le a dang Organization in pahnih, kan zaten panga kan si. 

HLD: Ramleng suakin khual na tlawnnak thawn pehpar in na hmuhton mi tlawmpal in nan kan sim kho lai maw?

NMS: Kan theih cia cio bangin thangso ciami ram pawl hicu an rak thianghlim bak ko, hnawm hi hmuh ding a um set lo. Pawngkam pawl le thingkung hramkung pawl khal an zoh khen ttha ngaingai. Cun tikcucaan an upattuk fawn. Pakhat belte cu ansim ttheu lengmang bangin vulei si ningah an tthangsotuk ih mitam deuh cu Pathian hi ttul lotlukin an um kati. An Biakinn tthattha pawlhi i pumhnak si lemnawn loin khualtlawng sukso pawlih zoh awk dingmen bantukah ai cang.

HLD: A tui na rianttuan mi bantuk hi kan khuami phunsangtlawng ttheh kaa le phunhra ong kate pawlnih ol-ai in sok/ttuan awk ttha a si maw?

NMS: Phunhra ong in a lutmi khal an um phah konan phunsangthawng a ttheh mipawl ca ahcun olaideuh in ngah le ttuan a si deuh. Amah belte rengsangdeuh mipawl sok ahcun tlawngttheh lawng si loin experience neih le thiamnak dang tete pawlkhal a rak ttul ve. 

HLD: Kan khua kan ram cah na siaherh mi rak kan sim ve hram.

NMS: Kankhua kanram hi Pathian thluasuah a simi fing le tlang dawhdawh, loramttha le lam ttha pawl kan tingco ih lungawiza ngaingai a si. A sinan mifim thiamsang le hruaitutha hi kan tlasam ngaingai. Cuiruang ah hihnak in fakpin ttanlak le thazaang suahin a kilkip ih thanso ding i zuam cio uh si. Cun thilttha tuah mi cungah hin i soisel le i hmuhthiam lonak lam si loin thazaang, ruahnak i pek le hmunkhatah lungrualten tuan dinghi a thupi ngaingai tiah ka ruah.

HLD: Ramthlo minu pawl vialte hnen ah zeiseh cah na duh?

NMS: Hlanlio san ahcun nu pawlcu cazir khal a hau lo ti a rak si konan tuisan ahcun nu pawl khal fimthiamnak lam lawng hmanh si loin a kilkip in a si khosung i zuamih mah le kecung ah dir khoin le mah innsungkhar ca lawng hmanh si loin khua le ram caah nuttha hnemmi si dingin i zuam cio uh si. Ahleice in nu a si cang mi le a si lai ding mi pawl hnenah cah ka duh mi cu hmailei kan khua le kan ram an kan tthihruaitu ding kan fa le pawlhi Pathian a ttihzah mi, a fimthiam mile nuncan ziazadawh in a tthanglian mi an si khonak dingah nu le pawl hi kan thupituk timi hi hngilh hram hlah uh si.

HLD: Ramthlo mino pawl hnen ah forhfial na duh cem mi zei seh a si?

NMS: Tuisun mino thaisun hruaitu ti a si bantukin thaisun ih hruaitu a si dingmi mino pawlhi kan no liote in timhlamhnak ttha kan neih ding a thu pi ngaingai. A hmaisabik ah Pathian ttihzah le Pathian theitu si dinghi a thupibik tiah ka ruah. Pathian a ttihzah mi nihcun fimthiamnak khalhi a thupitter laiih khua le ram duhdawtnak le seherhnak khal a nei ko lai. Cun, sunmang neibute in tikcucaan hmangthiamtu si dinghi a thupituk fawn. Hmai lam kan dirhmun ding cu a tuih kan caan hmandaan le kani timhtuah mi cungih ai tthumh lai  ruangah i sirnak um lo dingin a tute in a si kho sungin i zuam cio uh sih. 

HLD: Social Activities ih nai telnak tete pawl tla rak kan hlawm ve hram.  

NMS: Social Activities pawl ah hin kai tel khotuk lem lo. A tu lio ahcun Hakha um mi Falam pawlkomh ahhin treasurer le Falam pawlkomh mino ih secretary ka ttuanlio a si.Cun Global Falam Youth Organization ah member ka si ve.

HLD: Ka lungawi tuk! Bawipa nih ngandamnak, fimthiamnak, le pasal ttha te thlasuah in pe hram ko seh! 

NMS: Keikhal ka lungawi tuk ve. Amen!