Ramthlo minu le kan lungput - Mai Esther Dimte (HLD)

Vuleicung kenkip kan zoh tikah mipum tam deuh hi minu an si. Biaknak lam khal in kan zoh tikah mipum tamdeuh hi minu an si. “Tuluk ram ih khrifa 80% hi minu an si ih Japan ram ih khrifa 90% khal hi minu an si” tiah minu pawl tundin sal nak dingah bawmtu pawlkomh Synergy  a dirh tu Curtis James nih a ti (Half The Church, p. 27). Minu nih mipum lam in hitluk kan tam deuh ko nan ziah seh zirnak lam ah le fimthiamnak lam ah scientist le engineer kan tlawm tuk? Ziah seh nurse hnak in a sang deuh mi Doctor kan tlawm tuk? Ziah phunsang tlawng ah professor kan tlawm tuk? Kan nitin santiluan kan zoh tikah ruat lo awk a tha lo mi cu a mipum ih tam nih dan a nei maw? Kan mipum a tam nak a hman maw? Kan khua “mi nu” dirhmun in teh zeiseh kan bangh? Khoi ah seh kan dir?

Kan khua dirhmun in zoh siu la minu tamdeuh phun riat (kum hlei 13/14) hrawng an si in tlawng peh bet tu hnak in tlawng ai phuak tu an tam deuh. Zeiruangah seh asi? An mah ca an thiam lo ruangah maw? An nu le an pa nih tlawng an ret kho hni nawn lo ruangah maw? Minu cah fimthiamnak a thupi lo tin kan ruat ruangah seh asi hmang ti hi nitinten thudeihnak tuah kan hau cang. United Nations ih fimthiamnak lam mi bawm tu pawl nih hlathlainak an tuah ih an hmuh suak mi cu mipa pawl cu tlawng an kai i degree an ngah tikah an khua hnak in a tha deuh mi, a thangso deuh mi le tangka tamdeuh an ngah kho nak ding hmun ah an i thial an ti. Cuncun, minu pawl cu tlawng an kai ih degree an ngah tikah an khua sung ah an um ih hruaitu ah an hong suak. Cutin an zir mi vialte cu an khuaram cah an hman sal ih khuaram le miphun tungding tu ah an hong cang an ti. Hihi  kan khua dirhmun khal in a rak i kaih ngaite ka ti. Tuisun ni ah kan khua pawl zoh siu la Degree ngah cang tu minu tam deuh nih kan khua sung lila tlawng sayama an tuan, exchange zung an kil ih post office an kil. Biaknak lam ah Sunday school sayama an tuan ih mi seu khat pawl cu kan khua sung ah mifak zoh khenh tu nurse tla an tuan. Tar nu tar pa kan neih mi pawl khal a tam deuh cu minu pawl nih an zoh hni. Kan khua pa pawl teh khoi seh an um? Kan khua ah an cah zung a um ve lo ruangah khua dang ah zungkai in an um. Innsungkhar cah tangka tam deuh an ngah kho nak ding hmun panh in Mizoram ah simaw, Malaysia ah simaw, Yangon le khuapi dangdang panh in khual khua ah um hmun an khuar. Kan khua nu pawl le kan khua pa pawl ih kan zir khat veve mi kan fimthiamnak le kan catang hi kan hman nak le a rak i thathnem tu an i dang ngaingai. Minu pawl cu rian phunphun vei khat cem ah an cem kho dih nan mipa tam deuh cu rian pakhat hnu pakhat lawng an tuan thiam ti cu au hmanh nih el hau lo in kan theih dih cio mi asi ko. Tahthimnak ah: minu cu rawl a suan phah ah nau a um phah, thil a phiar phah ih a mit in TV a zoh phah ih a karlak ah thilsawpnak set in thil a sawp phah tin a phunphun a cem kho.

Innsungkhar ah minu thil ti kho deuh pawl hi an pasal le nih an tihzah ih an upat hni lai tiah kan ruah cio lai tiah ka zumh. Culawng hmanh si lo in kiangkap le innpa sakthlang khal nih an zoh sang hni lai ih an lomh hni theu lai tiah kan zumh cio lai tiah ka zumh. James (2011) nih a ti mi cu “mipa tampi cu an nupi le thil an ti kho deuh ah simaw, an catang a san deuh ah simaw an tih ih an duh lo. Minu pawl fimthiamnak nei lem lo, thil ti kho lem lo an si ih mi zaangder an si lawngah mipa pawl nih hruaitu dirhmun fek ten an lak kho” ati (p. 124). Asim mi hi a hman ngai te. Kan khua dirhmun khal in minu thil ti kho deuh le hawi hlei in a fim deuh pawl khi va lungawi pi hnak in va mualphoh le va namneh kan cak deuh. Hihi thansonnak lam an kan dawntu pakhat asi. Bible ca sung ah kan zoh asi len Jesuh a hring tu Mary siseh, Jews miphun pawl an cihmih nak in a humhim tu siangpahrang bawinu Esther siseh an mah lawng ih thil ti kho nak si lo in an mah thawn ai neih bik mi mipa Joseph le Modecai nih an thil ti kho nak an huham kha an minu pawl hnen ah an pek hni ruangah asi. Cubantuk in kan khua pa pawl khal nih a tul ah cun kan khua nu pawl hnen ah kan thil ti kho nak asilo ah kan huham kan pek ve awk asi. Kan khua sung ah kan zoh silen minu pawl zei seh an ti ih mipa pawl teh zeiseh an ti? Mipa pawl cu an duh tik poh ah zu an ding ih sa an ei. Lo rian tuan le tangka hlawh lawng hi an rian ah kan rel mi hi mi bang lo taktak kan si nak kan thinlung a langh ter tu bik asi. Zu ding sa ei ih kan um tikah kan nufa le kan unau pawl an ning a zak. An mithmai kan mulh ter hni. Ziah kan thlanhri put suak ih kan hlawh mi sumsaw vialte cu nuam ten kan nuncan kho nak dingah asi lo maw? Zu din sa ei nak men ah maw an si? Kan mah nih innsungkhar kan hruai kho lo ah siseh, kan khuapi le kan kohran kan hruai kho lo ah siseh, kan mah hnak in minu nih rian an tuan kho deuh ti kan theih tikah siseh, kan minu pawl kut ah kan huham pek ding hi kan zaang-ei hlah seh! Kan khua kan ram a thansonak dingah cun a tul mi poh cu lungthiang ten kan tuah awk asi. Joseph nih khan Mary kha rak thi duh lo in um sehla, Modecai khal nih khan Esther kha lungfim rak suah duh hlah sehla tuisun ah Bible ca sung le Jews thuanthu sungah ah an thuhla hmuh awk le siar awk kan nei lo lai.

Kan ka lawng in kan sim lengmang caan asi nawn lo ih a tak in kan tuansuak caan asi cang. Minu le mipa bangraan ten kan i zoh ih hmunhma kan i pek caan a cu cang. Kan khua sung ah khuabawi tuan kho minu kan neih ah cun hmun rak kian ko uh! Pastor le hruaitu tuan kho an si ahcun minu an si ruangah tuan ter lo in um hlah uh! Biaknak lam ah kohran upa vialte mipa an si dih mi khi khua tampi kan ruat a hau cang. Kohran pi kaihruai tu ding le uk tu dingah kohran upa ah mipa kan hril hni bantuk in minu pawl khal hril ve cang uh si. Minu an si nak ruangah zeitikhmanh ah an tuan kho mi rian tuan lo in um ter pang citcet hlah uh si! Minu thusim khal i nautat hlah uh si! An nih khal Pathian nih kan mah bantuk in thuruat kho nak thluak a pek ve hni ih thiam kho nak a pek ve hni ti thei bu in pakhat le pakhat tihzah upatnak thawn i sawnbia uh sila hmunhma i kianh thiam uh si tin kan sawm hni. Kan pi kan pu, kan nu kan pa san ah cun fimthiamnak hnak in lo riantuan le tlaktel hrawng lawng thupi ah an rak re men lai nan atu kan nih kan san ahcun fimthiamnak hi hmaisabik ah kan ret a hau cang. Cuti asi ruangah tlawnginn lam ah thiamsang le zir sang si kho kan i zuam tengteng a hau. Cui kan duh tuk bu in kan sining nih a tlinh lo meisei asi khal len kutthiam pakhat tel kan i zir tengteng a hau. Zir hau lo mi lothlawh, sawlkawn, vamboh, fangphun le fang at men ah kan caan liam ter nawn hlah uh! 

Lungvar mankhung - Mai Esther Dimte (HLD)

​​Dawtmi unau, thiltha tuah ding ti na theih ko mi hi nai remcan ding nikhua hngak in let hnu deuh ah tiah veiziat seh na ti cang? American President 16 nak asi mi Abraham Lincoln nih cun " tuisun ii na theh kho mi rian thaisun ah thawn hlah" tiah a ti. Kan nikhua thinh mi cu kum khat hnu kum khat an liam lengmang nan tuisun ni tiang tuahsuak mi cu zeingai kan nei hrih lo. Mi nih theih tham lo khop in kanmah ten rilsuak beng manh lo in kan caagvai lengmang ko lai. Kawl thufim nih cun " Pangpar rim a thawt zia cu thli nih a soih ih cutin a rim a leng, minung kan that/siat zia khal kan mah minung hawipi lila nih kan i sim sin" an ti. Asilen kan thawngvang tha/sia pawl hi kan mai hmurka siar lo in midang au hnen in seh theih awk kan neih? Na huham le na tuahsernak pawl hi na khuami pawl nih mithmuh le kuttongh in kan theih caan a cu cang. Kai remcaang cang..khuamipawl zeiseh nan tul na ti ding nikhua kan cuan nak ah kan hngawng hmuah an sau dih cang ii ka-la-uk kan bang deng cang! Na zaang kan fak in na ruah kan tam ko lai sikaw...zeitik tiang seh na kan zohsawh hrih ko lai? Na lungsia teh a rem ko maw? Zaantim ih metzai na rel zawn ah na lu le lukham ai dai zawng in nai hngilh kho ko maw? Thangh khat nai hon ii hlau zawn ah na mitthlam ah kan cuang theu ve maw? Ramthlo mi hizat lengluang ah..nangmah pakhat ngelcel kan in poi tuk lawmmam mihi nai thei ko lo maw? Na cah ii thil thupi bik hi zei seh an si ii cu lak ah na laihri tan nak na khua te hninghniang teh ai tel ve maw? Na thinlung a thiang ii na ruahnak an tha, na hawi le par ii na tuahsernak pawl kan zoh tikah hmuih dukmak ii midawt thiam na si ti el awk um lo in kan theih. Na famkim ding ni hngak in na ruah cia mi pawl na kan hlawm ding ni kan hngak kho lo! Dawtmi a hlei ce in na khuapi ai awh in sawm kan duh mi cu nai remcaan ni hngak lo in tuisun ii na ti kho mi tu in na khuaram hon somhdawl hram tiah....tangdor ngai in na velngeihnak kan sawm!

Nangmah lawng nairemcaan te ding ii hehchet lemawh tiah na hon tuan te ding tuhnu kum 10 hngak lo in tuisun ni na pawngkam um laihritlai pawl thawn tlawmpal cio in lungrualten hmadomh siu la a tha deuh lo lai maw? Tuisun ni ii a tul tuk mi thil hi tui hnu kum 10 ah cun a um nawn lo tla asi kho, a tul nawn lo tla asi kho me. Culakah kan hngilh lo ding mi cu atui a thupit tluk in a thupi nawn lo lai ti hi asi. Thil zeipoh nih an mah le tikcu caan an nei dih! Na kutcung a tian lio te ii na tuah hni lo ah cun an in poi nawn lo te lai. Na um le um lo hmanh an in thei nawn lo te lai. Cutik ah kum 10 sung na rak khon mi na ruahnak, na fimnak le na sumsaw pawl hmannak thei lo in na um pang lai ii na pamhmai tuk ah nai cum dukmak pang lai ti kan phang. Kan mah lawng in cun inn pakhat sak ding ah kum 5 kan tuan ta a hau lai ii tangka nguhdeih kan neih hnu lawng ah kan tuahsuak kho lai nan, lungrual ten minung pa 5 nih kan ii bomh ah cun Kumkhat ah kan sak kho ko lai. Kan hngaksiat lio ii casung kan rak zir mi Putar pai a fale tanrual cu cahnak ti ro avui ta mi para kha a thar in kan ruat sal ding ka duh. Minung pakhat lawng nih an khiak kho lo mi thingtom kha an unau thum an ii komh ah cun an khiak kho. Phun dang in kan sim silen, an unau thum lungrual ten an um tik ah au hmanh nih an neh kho hni lo. An cah tuk ruangah au hmanh nih an hnurhma kho hni lo. Dawtmi, kan khuaram tundin sal nak ding ah cun kan lung kan i rual a hau ih cui lengah a dang a tul bet hrih mi cu Teimak nak hi asi. A thawcat cuahmah mi putar pa nih a tufa pawl dumsung ii lungvarmankhung a roh ta hni thu na thei dah maw? A thih hnu nithla rauh hlan ah a tufa pawl nih an lo sung ii lungvar mankhung hawl awk ah heh le mawh tiah lei an thuan, lo an thlo nan nikhat hnu nikhat hmuh ti a um hlei lo. Kumvui zawng ih an theih suak mi cu ...AW...kan Pu/Pa ii an kan roh ta mi hi lungvar mankhung silo in kan teimak nak ruang ih kan hmuh mi tirawl pawl hi an si an ti. Zeibantuk thil poh ah kan teimak nak thawn kan komh hni ah cun " Lungvar Mankhung" ah an cang dih ko lai timi an kan zirh ee.