Rampi pakhat a thangso maw thangso lo ti thei kan duh silen an rampi ih a cozah zungah nunau paziat in hmun an lak timi kan zohnak in kan thei thei asi. Ram thangsonak ahcun biaknak lam ah siseh, fimzirnnak lam ah siseh, ramkhel lam ah siseh nunau le mipa thleidannak hi hmuh ding a har zet. Cui nunau le mipa thleidannak a mal zetnak ram ahcun nunau ee mipa ee ti lo in fimzirnak tlawng an kai asi. Culai ah, ram farah le ram thangso lonak ahcun nunau cu fimzirnak tlawng an kai lemlo asi. Fimthiamnak a thupizia a theifiangtu ram cun an rammi pawl in kum 21 an kim hlanah a niam bik high school tel kaisuak tengteng ding in daan an tuah asi.
Nunau cathiam le tlawngkai an umnak innsaang ahcun fa le hrangah ruahsannak tampi a um. Sihmanhsehla nunau cathiam le tlawngkai an um lo nak innsaang ahcun fa le hrangah ruahsan ding a mal. Nu le cu fa le hrangah zirhtu hmaisabik an si ti cu mi hmuahhmuah ih kan hmuhtonmi (common experience) asi. Duhdawtnak, tihzah upatnak, thulunnak, Pathian thu, sungkhat unau thu, khua le ram thu, hnipuan hruk dan, in ei dan, thianghlimten um dan...tvp hi in hringtu kan nu le pawl hnen in kan zir hmaisabik mi pawl an si. Kan hung thanglian vivo ih tlawngkai thei dinhmun kan thlen tikah tlawnginn ih saya/ma te cu kan hrangah zirhtu a pahnihnak an hong cang. Culen, Sunday School kan kai ih saya/ma te cu kan hrangah zirhtu a pathumnak ah an hong cang. Himi zirhtu phun thum pawl lakah tlawng saya/ma le Sunday School saya/ma cu camkhat sung te lawng in zirhtu an si nan hringtu kan nu le cu an thihhlanlo kan hrangah zirhtu an si ringring. Fa le hrangah kumkhua zirhtu si dingah fimthiamnak a tel lo ahcun a famkim lo ding. Cuvek thotho in Pathian thu a tel lo silen tla a famkim thei lo ding. A kilkip ih zirhtu si dingah ka tling maw timi hi nu tampi nih kan cekfel awk sal a tul. Kanmai theihnak le zirmi lawng ah tawk aw lo in cabu thar kan siar rero a tul, training tla kan kai vivo a tul, mi lak ah tla kan suakvaak phahphah a tul. Cupawl zianghmanh tuah tum lo in kan nu’i hrinthluak ih kan theih mi lawng ring in fa le kaihruaitu kan si ahcun kan fa le cu mi vansia zet an si ding. Ziangah tilen an theih mi a mal tuk ding ih mi lak ah rel ding le hlawm ding khop thuhla/theihkaunak an nei ve lo ding asi. Kanmah cathiam le zirsang kan si lo hmanh ah kan fa le cu cathiam le zirsang an si ding duhsaknak kan nei ding a thupi zet asi. Kanmah phun hra ong kan silen kan fa le cu college degree kan ngah ter a tul asi. Kanmah degree nei kan silen kan fa le cu kanmah hnak ih degree sang sawn an ngah thei ding tiang in thazaang kan pek ding le kan bawm ding rori a si. Kan nu le pa san lai ahcun fanu le cu tlawngkai tul ah an rak ret lo ih fapa lawng tlawng an rak kai ter. Ziangruangah ti silen fanu le cu an hong fala ding ih pasal an hon nei cun mi ta an si ding. Mi hrangah fimthiamnak zir ter an tul lo tivek ruahnak an rak nei ruangah asi. Kan fanu le cu pasal an nei khal len kan fanu le thotho an si. An fimthiamnak thawn hna an tuan tikah an ngah mi sumpai cu an pasal le innsaang ah a feh men ko ding nan an sinak/hminthatnak cu pasal le sung lawng ih co asilo ih hringtu nu le pa, suahpi u le nau khal ih co asi ve. Kan fanu le phunsang tlawng kai in degree thawn pasal an va nei asi len an pasal te innsaang lakah an hmai a hngal ih an monu tlawng a rak kai ter tu a nu le a pa khal an hmin a t’ha ve asi.
A thangso tuk mi san (Scientific Era) ah thazaang ih hnatuan san asi nawn lo ih thluak ih hnatuan san asi thlang. Phun dang in kan sim silen kan pipu san lai ih an tuhmui cu kan ballpen asi thlang ih an lohma cu kan computer screen asi thlang. Nunau le mipa thleidannak khal a um nawn lo tluk in kan thangso thlang asi. Thazaang ih hruai awk si lo in thluak sawn ih hruai awk asi ruangah nunau le mipa thleidang lo in ram thangsonak ahcun rampi hruaitu an tuan hluahhlo thlang asi. Kan ram khal ah nunau hruaitu an suak vivo thlang ih lungawi a um nasa. Kawlram fimzirnak lam ah kan zoh silen Medical Doctor line kai thei nak dingah phunhra ong hmat cu mipa hnak in nunau ta a sang sawn in an tuah mi kan hmu thei. Himi nih ziangmi si a khihhmuh ti a silen nunau pawl hi mipa pawl hnak in thluak lam ah an rak cak deuh tinak asiko.
Fimthiamnak neitu nunau pawl an man a tam zet ti cu kan thei ko nan a hmang dan le hmunhma pek dan kan thiam lo theu. Biaknak lam ah kan zoh tikah Khrifa upa ah nunau an telnak a mal zet. Leilungtlun pumpi huap in kan zoh silen tla uknak lam ah nunau in zateek 1% lawng hmun an lak asi. Acozah upa hril awk nak khal ah nunau in vote an thlak thei nak hi a rei hrih lo. Bible hlun san lai ahcun nunau cu mipum siarnak hmanh ah rak siar tel cih mi an rak silo. Nunau tel lo in minung ci a karh thei lo ih nunau tel lo in a buur ih um rannung pawl (social animals) khal a famkim thei lo asi. Cutluk ih a thupi mi nunau pawl cu fimthiamnak an nei sinsin asi ahcun kan leilung pumpi hi ziangtluk in a mawi sinsin in a famkim sinsin pei?
Company tampi le zung tampi hnatuannak ah nunau a hleice in pasal fate nei cia hrangah cun hnatuan ding a harsa zet asi. A ngah tu nunau hrekkhat khal an fimthiamnak ih zir in thlahlawh pek an si theu lo. Culawnghmanh silo in nunau in rank sang an ngah ding duh lo ruangah hmunhma (position) pek duh lo in an um nak tla kan hmu theu. Mi tampi nih kan fiang thei hrih lo mi cu nunau le mipa thleidannak a um lo nak hmunah hlawhtlinnak a um ih hnatuan khal a nuam in a ol cuang timi hi asi. Mipa pawl nih nunau pawl ziang an siar lo tikah nunau pawl khal in anmah le anmah an ngainiam awk phah asi. Cutin nunau pawl an thansonak a dawntubik khal anmah nunau lala an cang riangri asi. Tahthimnak ah nunau hruaitu ih hriltlinh ding a lungkim lo tu bik khi mipa hnak in nunau an tam sawn theu. Ziangruangah ti silen nunau pawl in anmah le anmah dungthluntu dinhmun ah an ret awk cia ruangah asi. Kan khua le kan ram thangso seh, lian seh, zalen seh...tvp kan duh silen nunau pawl fimzirnak lam ah tha kan pek a tul asi! A hmin men ih phun hra ongtu lawng silo in degree pakhat tel ngah tengteng ding tivek ruahnak le lungput kan nei caan a cu zo. Nunau cathiam le degree ngah kan tam silen kanmai innsaang lawng si lo, kan khuapi, kan pengpi, kan phunpi hrang tiang in mithmaitha an ngah ding ih an thahnem pi ding asi.
Asilen nunau pawl in tlawngkai an peih thei nak dingah ziangtin thazaang kan pek hai pei? Angaingaiten kan ti si ahcun mahten duhnak thinlung nei tluk ih tha mi a um lo. Fialcop ih thil tuah cu an hlawhtling ding zat in an hlawhtling thei lo asi. Duhnak thinlung kan nei thei ding ahcun mi kan va daw thiam hmaisa a tul. Kan hnak ih nung thei sumpai tam deuh nei tu pawl, kan hnak ih mifim le cathiam deuh pawl, kan hnak ih mi nunnuam awk deuh pawl, kan hnak ih rank sang deuh le hnatuan tha deuh nei tu pawl hi kan daw hai thiam hmaisa a tul. Cutin kan daw thiam hnu lawngah ziangruangah an hlawhtling ih tui dinhmun an thleng timi khal thei kan duh ding asi. Cui thei kan duhnak thinlung nih fimzir duhnak lam ah in hruai ding asi. Mi va daw hmaisa thiam hi midang bang ding ah thinlung thatho ter tu asi ko nan a dang lamzin khal a um ve thotho asi. Kanmah le kan innsaang simaw, sungkhat unau simaw, khuapi le phunpi unau si maw zoh tahrat in anmah vek in farah, cathiam lo, mi bang lo kan si ding duh lo ruangah fimzir duhnak thinlung tla kan nei thei thotho asi. Taht’himnak ah: phunhra ka on lai ah siseh, degree ka ngah lai khal ah siseh ka nu le ka pa nih vokthau that in lungawi thusim thlacamnak thawn in rak lawm sak. Cui thlacamnak ih kan sawm mi sungkhat unau le kohran pi pawl hmai ah ka pa’i lungawinak mitthli a luang mi ka hmu tikah ka thinlung i tham zet asi. Ka pi le ka pu in kum no zet in mual an rak liam san hai ruangah hngaktah ah an cang ih cutin a far le pawl umpi tu an tul ruangah tlawng a kai peh thei nawn lo thu a hon sim cu a ngai tu hmuahhmuah kan mitthli a haal thluh rori asi. Fimthiamnak a duh zet tu ka pa cu fimthiamnak lamah phun riat tiang lawng kai thei hmanh sehla a fa le cu cathiam le degree sangsang neitu kan si ding sunmang a nei thu a sim mi cun ka thinlung ah hna tampi a tuan asi. Cuvek thotho in ka nu khal a pa nih kum noten a tansan ruangah nau-um-tu dingah tiah tlawng phun khat tiang lawng kai in an rak cawl ter asi. Fimthiamnak a duh zet nan a rak zir thei ve lo. Tlawng ka theh hnu cu inn ah um nawn lo in khuapi lam panh in hna ka rak tuan ve. Hnatuan phah in ramleng lam ah tlawngkai pehbet thei nak ka tawlrel phah rero ih 2008 ah US cu tlawngkai ding in ka thleng thei asi. Cutikah ka nu le ka pa in ca in rak kuat theu. Atuvek in internet duhtawk ih hmang ding a rak mal hrih ruangah mi tlungfeh an um caan ah kut ih ngan mi cakuat thawn kan rak pehtlai awk theu. Cui ka nu le ka pa ih ngan mi cakuat cu ka fingkhawi ringring ih ka tlawngkainak ah ka harsat deuh caan le kai peh duhnak thinlung ka nei nawn lo caan ah ka zoh sal theu. Ka nu le ka pa ih cakuat kutngan sia zet ka siar nak ruangah anmai hrang rori ah tlawngkai duhnak thinlung ka nei sinsin ih cutin an sunmang a si mi Master's Degree cu USA in ka lak sak hai asi. Tumruhnak thinlung kan nei ding le kan tumtahmi parah fumfe zet ih kan zuam thei nak dingah kanmah le kanmah tluk ih thazaang in pek thei tu an um lo. Kan hnak in mi fimthiamdeuh le miliandeuh pawl kan daw ruangah anmah kan bang thei vek in kan hnak ih mi fimthiam lo deuh le farah pawl dinhmun kan zoh nak khal in anmah vek kan si lo nak dingah zuamduhnak thinlung kan nei thei ve asi. Athupibik mi cu kan nitin nun ah kan dinhmun kel ah duhtawk men lo in hi hnak in thasawn a duh tu kan si thei nak dingah le cui a thasawn mi dinhmun kan thlen theinak dingah kan zuam vivo ding hi asi. Ruahsannak kan nei sung hmuahmuah cu kan nun khal a sau deuh ding ih nunman khal kan nei deuh in kan thei aw ding asi.
Kan fapa le nih nupi t’ha, nupi cathiam, nupi fim an nei thei nak dingah thla kan cam vek in kan fanu le pawl nupi tha, nupi cathiam, nupi fim an si thei nak dingah tlawngkai ter ve uhsi! Kan fa le pawl nupi pasal an nei tikah mi ih zoh niam mi, hmuhsuam mi, nautat mi le ziangsiar lo mi an si lo nak dingah fimzirnak tlawng an kai peih sung kai ter uhsila degree pakhat tel nei ter ta uhsi! Fimzirnak hi mipa hrang lawngah a si lo ih nunau pawl hrang khal ah a si ve bang in a zuam tu hrangahcun hlawhtlinnak a um ringring asi. Kan fanu, kan farnu, kan unu, kan naunu pawl mi ih mo an si leh tikah mithmaitha ngah hai seh ti kan duh silen a caan um lai ah tlawngkai ter uhsila fimthiamnak hi ziangdang hnak in thupi sawn ah ret sak uhsi! Nunau zirsang tampi kan nei silen kan pursum leilawnnak ah siseh, zatlaang nun ah siseh, biaknak lam ah siseh, kaihruai awk nak ah siseh, ramkhelnak ah siseh a kilkip in kan thangso ding asi.
Esther Hrang Lian Dim, B.A, B.Sc., MSSW
No comments:
Post a Comment