America ram cu nu le pa thleidannak a um lo nak ram a si ih ai zuam mi poh nih an duh mi an si kho nak ram khal a si fawn. An ram ah cathiam le milian an tam pi nan an rampi mipum zatek in tah ahcun 50% hrawng cu sifak mi an si. Cu sung ah zatek 20% hrawng hi milian an si ih zatek 30% hrawng hi cu a laivawr an si. Nitinten innsungkhar thar a dinh mi sung in 50% hi cu an dirh kum in a kum thum sungah an i ma sal nan a dang 50% cu an hngetkhoh. Phun hleihnih (high school) tiang tlawnginn ah tlawng a kai tu 30% hi nu thawn lawng si lo len pa thawn lawng a t’hanglian mi an si ih a dang 20% cu nu le pa ti kawh ding nei lo pawl an si. Hi pawl cu foster care (mi nih kilkhawi/cawm mi) timi ah ret mi an si. Hi 20% pawl hi an nu le an pa nih mual an liam tak mi khal an um ko nan a tam deuh cu nu le pa fel lo ruangah simaw, fa le fak tuk in fungfik le kutke hmang in nunsimh/vuak ruangah a cozah (CPS) nih a lon mi hngaksia pawl an si. An nu le pa an dam hrih ko nan khoi ah an um ti an thei lo. An nu le an pa khal nih an fa le an nung dam ti cu an thei kho nan ton kho nak nawl an nei nawn lo. A ruang cu nu le pa sinak nu’ihrin covo (parental rights) an sungh ruangah a si. Cuti a si ruangah tlawngta 50% tluk hrawng lawng hi nu le pa kimkhuah a nei ih innsungkhar duhdawtnak sungah t’hanglian in tlawng a kai mi an si. A cung lam dirhmun bantuk ah kan khua mi teh a dir mi kan um pang maw timi khua ka ruat t’heu.
USA ahcun sifak rethei pawl cah tiah a cozah hnen in bomhnak hi a phunphun in a um. Cui bomhnak a pek dan cu mi pakhat/innsungkhar pakhat nih thlakhat ah an hlawh mi le an hman mi le poverty guideline (mi sifak le mi lian tahfung tangka zat le mipum zat) timi in a tah ih a pek hni. Cupawl lak ah tirawl cawknak dingah tiah foodstamp (SNAP) a um, sizung le sikhaan kal tikah mah nih tangka pek hau lo in Medicaid timi a um. Hngaksia kum 18 tang cah dangten CHIP timi a um hrih bet. Nau pawi le hngaksia kum nga tang nei pawl cah WIC timi a um fawn. Kum 65 cung tar pawl cah SSI le Medicare a um. SSI hi mi tampi nih cun tar pawl cah ruah a si t’heu nan a ngaingai ahcun mi ngandam lo (HIV, AIDS, Cancer tbt) pawl, kut ke him lo pawl, mi zeng pawl, mitcaw pawl, hnaset pawl le thluak hman lo pawl tibantuk pawl khal nih hngaksia upa thleidannak um lo in an ngah ve mi a si. Hibantuk bomhnak ngah dingah cun citizen an si lo hmanh ah greencard nei tu si lo len refugee in a ra tiang mi an si a hau. Acozah hnen in a ram sung um mi cah bomhnak a tuah mi pawl kan sim vima ahcun a tam tuk lai ruangah kan khua mi pawl nih kan ngah mi le kan hman mi pawl sung lawng ka rak ngan nak a si.
Hi a cunglam ih kan sim mi bomhnak pawl vialte hi federal government (a cozah) nih a pek mi an si ruangah hi pawl sung in pakhatkhat na ngah ve a si ahcun na t’ul caan poh ah na duh mi na sim kho ding le an sim mi na theih kho dingah aw-let-tu retsakcia na si. Cui aw-let-tu pawl cu phone in siseh, hmaitonh in siseh, video in siseh tin a phunphun in aw an let. Hi a cunglam pawl pakhatkhat na ngah ko nan aw-let-tu na t’ul caan ah an in pek lo a si ahcun tazacuai kho an si. Cuiruangah sizung um tikah siseh, foodstamp zung ah siseh, WIC zung ah siseh, SSI zung ah siseh, fa le ih tlawnginn ah siseh thupoi na neih tik poh ah nangmah nih na theih kho bik mi aw-let-tu kha na deih hni lai. Taht’himnak ah Ramthlo mi na si ahcun Falam Chin ka duh na ti lai. Chuncung mi na si ahcun Hakha Chin ka duh na ti lai. Chin aw-let-tu ka duh na ti silen Mara si lo len Senthang mi tla an in pek kho. Tuluk tla an in pek kho. Cuihnu ah ka duh mi a si lo na ti sal ahcun midang kawh sal a hau ih caan a heu. Thihnak le nunnak tlang dir mi dirhmun tibantuk ah hin a poi cem. Lai aw thei lo mi nih si lo len na duh mi aw a lawng lo maw si ah an nei lo maw si ahcun Burmese ti ding a si ko. Cubantuk in mizoram lam um pawl le Tedim lam pawl nih siseh ram dangdang, hnam dangdang pawl khal nih anmah le an thiam mi aw te kha an deih kho ve. Aw-let-tu nih na sim duh mi fiangten le tlamtlingten aw an leh sak ding na duh silen nangmah nih fiangten le tlamting ten na sim ve a hau. Cutikah veikhat rin ah sautuk ring lo in tawitawi ten na rin thiam a hau. Innsungtang ih dimten rin bantuk si lo in tlawngkhansung ih cazirhtu bang in fak deuh in na rin a hau. Zung kal tikah siseh phone sonh tikah siseh kan sonh mi le kan kal nak thawn pehpar in a t’ul mi ca pawl kha tiarcia ten kan i retcia a si len thu an kan deih tikah zokzok ten kan sim/pek kho hni lai ih kap hnih cah rian a olzaang ter deuh lai.
Caan tampi ahcun kanmah ten kan thiam tawk ten mirang aw in zung ti pawl ah kan kal ih kan sim mi khi a t’ha a bang ko nan kanmai cah a rak t’hahnem lo mi tampi a um kho. Kanmah ten lam kan i phit pang t’heu. Cuiruangah, hawikomh, riant’uanpi pawl hnen ah le thil cawk tibantuk ahcun mirang aw kan thiam ding in a si kho sung in i zir ko uhsila zung lam le ngandamnak thawn pehpar in cun kanmah nih tangka liam khal a hau mi a si lo ruangah aw-let-tu hi deih ko uhsi! Ningzah ding a si lo. Aw-let-tu nih au na si le khoi na um theih kho nak nawl a nei lo. A theih pang si khal len sim sal kho nak nawl a nei lo.
Laknak hrampawl:
http://www.dss.cahwnet.gov/cdssweb/pg93.htm
Cafang tungkomh pawl hrilhfiahnak:
CHIP = Children’s Health Insurance Program
SNAP = Supplemental Nutrition Assistance Program
CPS = Child Protective Services
SSI = Supplemental Security Income
WIC = Women Infants and Children
No comments:
Post a Comment