Santiluan le Technology Devices - Mai Esther Dimte (HLD)

Nikhat hnu nikhat kan san ai thleng thluahmah ih kan hman mi thil khal an ii thleng thluah mah. Kan umnak khua le ram zir in kan hman mi thilri le kan hman dan khal an ii dang cio. Ramdangdang zoh lo in USA sung lawng kan zoh silen computer, internet, phone, GPS, Passport a thei lo tu hi an um lo tluk a si. Zeiruangah ti si ahcuh hi pawl ih a thupit zia hi hngaksiat ten tlawnginn ah an zirh hni leng ah a tak in an hman ter hni ruangah a si.

Computer kong kan zoh silen USA ih tlawngkai mi cu phunthum an kai bak in an homework hi computer thawn tuah hau mi pawl an si cang. Cui homework tuah kho ding in cun tlawnginn ah saya te nih an zirh hni ih inn ah an nu le an pa pawl nih an cinh (practice) ter hni. Cutin kum hngaksia ten computer an thiam tikah an hong upa vima ih kut ih cangan hnak in computer keyboard cung ih cangan an ii olh deuh cang. Phundang in kan sim a silen ballpen le khedan hnak in computer keyboard an hmang tam deuh cang. Cahnah le cati a tlo deuh nan electricity man le internet bill man a ek deuh ve cang. Hibantuk cet thilri hman awk a rak um le a hman an thiam cu a hmang tu pawl vialte cah caan le tangka an ii khonh kho. Cakuat ngannak ah cati, cahnah le ca ngan caan a rau ding mi vialte kha hmakhat te ah computer nih a tuah sak kho dih hni.

Internet kong kan zoh khal silen America ram ih an mipum zate komh hi China ram ih internet hmangtu zat lawng an si ti a si. Internet cungah zeipoh hawl kho a si ruangah biakinn pumh kal tikah Bible ca kenh hau lo in online cungah kan siar kho ih kan phurrit an kan sawn. Culawnghmanh si lo in theih kan duh mi thil dangdang vialte khal a hawl dan kan thiam zat in kan ttul mi information kan ngah kho. Tahtthimnak ah: a ngan a dam lo mi nih a ngan dam lo nak kong kha online cungah research a tuah kho ih cutin sibawi thawn an ii ton hlan ah a dam lo nak ih a hmin le a tuar zia pawl, zei si nih nih zeitluk rau ah a damh kho tibantuk pawl kha a rak thei cia dih kho. Cui a hmuh mi information pawl a hman le hman lo theih duh ah sibawi hnen ah a sim sal tikah sibawi cah khal ah rian a ol zaang ngaingai. Sibawi zoh nak tangka/insurance a nei lo pawl cah cun hihi a tthahnem ngaingai. A dang zeiseh internet nih an kan tthathnem pi hrih tiah cun tluangdang ram dang um kan unau hawikomh dawt pawl ih hmanthlak an taar zawng bakah kan umnak hmun in kan rak hmu kho ve. An umtlannak le an thiltuah mi vialte kan rak thei kho dih ve. Cakuat le documents thupi mi pawl khal ol zaang ten le rang ngaingai in internet cung in kan ii kuat kho ih a rak ttha hnem ngaingai. Asinan, a tikcucaan zoh thiam lo in internet cung rumro ah kan caan kan hman a si ahcun kan nuntu khuasaknak dingah an kan dawnkhaan tu le dung an kan tolh ter tu a rak si kho ve lala. A hman dan kan thiam ding le a hman caan kan zoh thiam ding a rak thupi ngaingai.

Phone kong von zoh sal uh si! A liamcia kumthum hrawng tiang cu kawlram ah duhtawk in mizapi nih handphone an rak ii tlaih kho lo. A ruang cu a man a har ruangah le a sok ih sok a si ruang bik ah a rak si. Phun dang in kan sim silen mi lian deuh le cozah rianttuan deuh lawng nih an rak nei kho. Sihmanh sehla tuisun ah cun sim card pakhat ah 1,500ks lawng a si ruangah mi zaaraan te khal nih handphone an ii tlaih kho dih cang. USA ahcun hngaksia pawl kum 11 an kim in cun handphone an cawk sak hni ih cutin nu le pa nih monitor tuah sak phah in hngaksiasia ten handphone an nei dih. Phone duh tawk ih kan hman kho ruangah khua dang ram dang, peng dang tlang dang um kan unau le hawikomh dawt pawl thawn ii tlawnkai hau lo in phone sung in kan ii leng kho ih thawngvang kan ii thei kho. Ram cangkaang deuh ahcun phone sonh hnak in text message ii kuat hi a rak laar deuh ih aw-kam ii theih kho ngaingai hi cu a ttul tuk caan lawngah a rak si ttheu mi khal hmuh cawk lo a si cang. A tthatnak lam in kan zoh a si ahcun kan duhdawt mi pawl hnen ah khualtlawn lamkai ih a ek heu ding mi sumpai le kan caan vialte kha an kan khon ter kho. Sihmanhsela khat lam lala ahcun phone in kan ii sawn kho ko tin ii tlawnkai an kan daithlan ter ve fawn. Cuiruangah, a hman dan kan thiam ding a rak thupi tuk lala ve.

GPS (Global Positioning System) timi hi ram tthangso ah cun a lar ngaingai. Hinih zeiseh an kan tuah sak kho tiah cun kal kan duh nak hmun ah a sangsang ten an kan simh ih kuih kan duh nak, lanh kan duh nak le pial kan ttul nak hmun vialte an kan sim kho dih tu a si. Hi nih hin ram tthangso um pawl cah tampi an kan tthat hnem pi ko nan kan hman tuk lehpek ahcun kan mai neih cia mi kan thluak hman awk ding thei lo khop in rian an kan ttuan sak tu a si ve. A liam cia mi thlakhat ah hngaksia pahnih phur in dawr in inn lam panh in kan tlun phah ah keimah nih lam thei lo in GPS ka hmang. Tampi a ka bomh ih ka kal nak hmun poh a ka tian ter dih ko nan ka kal duh nak veng kan tian bak ah ka phone battery a ek. Cutikah GPS cu hman awk a rak ttha nawn lo. Hngaksia pakhat cu car seat cungah a to ruangah ka thin a phang tuk lo nan pakhat deuh cu rianrang tuk le rinh lo pin kan kal ruangah car seat kan keng manh lo ih cutin upa to bantuk in ka to ter mi a si. Cutik ah mawttaw kha zokzok ten ka mawng ngam lo. Ai hlok tuk pang a si ahcun hngaksia kha tokham tangah a tla pang lai ti ka phang. Cuncun police nih an kan hmuh lai ih ticket an kan pek lai ti le ka phang phah fawn. Cutin thin phang ngaingai in  le GPS rinhsan em em ih ka kal lengmang lio ah ka GPS kan hman kho nawn lo tikah phone sonh ding tiah le ka phone sung in GPS ka hman mi a si ruangah sonh a ngah nawn lo. Ka lungre a thei ih ka thin a phang. Kan gas khal a ek dengmang. Tlawmte lawng a taang. Tamtuk ka tlau pang a si ahcun gas a ek lai ih cutin lamcung ah ai tarhak dingmi kan si. Cutikah ka lung sung ah duk tiah a ra suak mi cu mirang pawl nih an uar taktak mi plan B hi a si. Cucu zeiseh a si tiah cun thil pakhat kan hluhsuah kho lo a silen a dang zeiseh kan tuah lai timi plan neih cia khi a si. Ka phone battery a eh hlan ah khan ka phone sungah ka kal nak ding hmun pawl rak zoh cia sehla a tu bantuk in thinphang le lungrethei in kan um lo tur. Ka sim duh hoi mi cu zeibantuk thil hmanh hi ralring le fimkhur ten kan hman thiam ahcun an kan bawmtu ttha ngaingai an si ko lai nan poisa lo in kan um pang a si ahcun kan thluak hman ding hna an kan theih ter lo tu thil ah an cang kho ti mi hi a si. Zei thil poh hi a hmangtu le a hman dan a thupi ngaingai timi an kan zirh.

Lethnubik ah langh ter ka duh mi cu passport timi electronic device zaphak tia te khi a si. Cui thil fate nih cun computer/internet cung ih kan ret mi kan ca/documents/zuk/videos vialte an kan simhlawm sak tu a si. Cuithil sungah kan thuhla vialte kan re dih kho. Hla kan duh mi le thil dangdang a thilri in phurh le cawi kan huam lo mi le phurh le cawi awk a ttha lo mi thil vialte kan ret kho dih nak hmun a si. Hitluk in thilttha an kan tuah sak kho tu a si ko nan a hman dan kan thiam lo ih kan daithlan pang a si ahcun mi nih kan mai pumpak thuhla, zuk le videos vialte an kan fir sak kho dih mi thil a si fawn. A hmang tu nih lungfim hnavar ten a hman thiam si ahcun ai tthat hnem pi lai ih a thiam lo silen a mah thawnginn a tian ter tu thil a si kho ve fawn.